బీహార్లోని నీటి వనరులు సమృద్ధిగా ఉన్న కోసి-సీమాంచల్ ప్రాంతంలో మఖానా (ఫాక్స్ నట్స్) సాగు ఒక కొత్త ఆర్థిక వృద్ధికి నాంది పలుకుతోంది. పూర్నియా జిల్లాలోని హర్దా గ్రామంలో రోహిత్ సహాని వంటి వేలాది కుటుంబాలు మఖానా ప్రాసెసింగ్లో నిమగ్నమై ఉన్నాయి.
గత ఆరు సంవత్సరాలలో మఖానా ధరలు మూడు రెట్లు పెరగడంతో, చాలా మంది రైతులు వరి, మొక్కజొన్నకు అదనంగా మఖానాను పండించడం మొదలుపెట్టారు.
సాగులో అద్భుతమైన పెరుగుదల:
క్షేత్ర విస్తీర్ణం: పూర్నియాలోని భోలా పాశ్వాన్ శాస్త్రి వ్యవసాయ కళాశాల ప్రకారం, 2019-20లో సుమారు 12,000 హెక్టార్లలో ఉన్న మఖానా ఉత్పత్తి క్షేత్రం 2024-25 నాటికి 40,000 హెక్టార్లకు పెరిగింది. పదేళ్ల క్రితం ఇది కేవలం 3,000 హెక్టార్లలో మాత్రమే ఉండేది.
ప్రభుత్వ లక్ష్యం: మఖానా వికాస్ యోజన కింద, బీహార్ ప్రభుత్వం సాగు విస్తీర్ణాన్ని 1.92 లక్షల హెక్టార్లకు పెంచాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.
ఆదాయం రెట్టింపు, జీవన ప్రమాణాలు మెరుగు:
అధిక లాభాలు: మఖానా సాగు వల్ల వచ్చే ఆదాయం మొక్కజొన్న కంటే దాదాపు రెట్టింపు. ఒక ఎకరం మొక్కజొన్న పొలం నుంచి రూ. 1 నుంచి 1.5 లక్షలు సంపాదిస్తే, మఖానా ద్వారా రూ. 2 లక్షలకు తక్కువ కాకుండా ఆదాయం లభిస్తోంది.
ధరల పెరుగుదల: 2019-20లో కిలో మఖానా ధర రూ. 200 ఉండగా, ప్రస్తుతం హోల్సేల్లో ఉత్తమ నాణ్యత గల మఖానా కిలో రూ. 700 వరకు అమ్ముడవుతోంది. రిటైల్లో ఇది రూ.1,400 వరకు చేరుకుంటుంది.
ఉపాధి: మఖానా వ్యవసాయ కూలీలు రోజుకు రూ.1,000 నుంచి రూ.1,500 వరకు సంపాదిస్తున్నారు, ఇది బీహార్లో సాధారణ వ్యవసాయ కూలీ (రూ.300-రూ.500) కంటే చాలా ఎక్కువ. ఇది పంజాబ్కు వలస వెళ్లడాన్ని కూడా తగ్గిస్తోంది.
మెరుగైన జీవనం: మెరుగైన ఆదాయం కారణంగా, రైతులు తమ కుటుంబాలకు మంచి విద్య, ఆరోగ్య సంరక్షణ అందించగలుగుతున్నారు. మొహమ్మద్ గుల్ఫ్రాజ్ వంటి వారు కార్పొరేట్ ఉద్యోగాలు మానేసి, మఖానా వ్యాపారులగా మారి మధ్యప్రాచ్యం, పాశ్చాత్య దేశాలకు ఎగుమతి చేస్తున్నారు.
సవాళ్లు:
మఖానా సాగు లాభదాయకంగా ఉన్నప్పటికీ, ఇది నీరు నిల్వ ఉండే ఎర్ర ఇసుక ప్రాంతాలలో మాత్రమే పండుతుంది. ఇది దీని విస్తరణను పరిమితం చేస్తుంది. అలాగే, పంజాబ్, హర్యానా మాదిరిగా సరైన మార్కెట్, ట్రేడింగ్ వ్యవస్థ (APMC చట్టం రద్దు) లేకపోవడం వల్ల వ్యాపారుల చేతుల్లో రైతులు నష్టపోతున్నారు.
మొత్తంగా, మఖానా సాగు పూర్నియా, కతిహార్ రైతులకు మెరుగైన ఆర్థిక భవిష్యత్తును అందిస్తూ, బీహార్ వ్యవసాయ రంగంలో కొత్త ఆశలను చిగురింపజేస్తోంది.




































