ఆయుర్వేదంలో ముక్కును శ్వాసకోశ అవయవంగా మాత్రమే కాకుండా శరీరానికి రక్షణ కవచంగా కూడా చూస్తారు. చరక సంహిత, సుశ్రుత సంహిత, అష్టాంగ హృదయం వంటి ఆయుర్వేద గొప్ప గ్రంథాలలో, ముక్కు నిర్మాణం, పనితీరు, వైద్య విధానాలకు ప్రత్యేక ప్రాముఖ్యత ఇవ్వబడింది.
ఆయుర్వేదంలో.. ముక్కును ‘ప్రాణాయః ద్వారం’ అని పిలుస్తారు, అంటే ప్రాణశక్తి ప్రవేశ మార్గం.. ప్రాణ వాయు లేకుండా శరీరం ఏ పని కూడా సాధ్యం కాదు. శ్వాస ద్వారా శరీరంలోకి ప్రవేశించే గాలి కణాలకు ఆక్సిజన్ను అందించడం ద్వారా జీవితాన్ని నిర్వహిస్తుంది.
ముక్కు మెదడుకు నేరుగా అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
ఆయుర్వేదం ప్రకారం, ముక్కు మెదడుకు నేరుగా అనుసంధానించబడి ఉంటుంది, అందుకే ఆయుర్వేద వైద్య విధానం నస్య కర్మ అనే విధానాన్ని అభివృద్ధి చేసింది. తల, మెదడు, కళ్ళు, గొంతు మరియు నరాల రుగ్మతలకు చికిత్స చేయడానికి.. ముక్కు ద్వారా మందులు ఇవ్వడం ఇందులో ఉంటుంది. మానసిక అలసట, స్మృతి లోపం, తలనొప్పి, నిద్రలేమి, ఆందోళన వంటి పరిస్థితులకు ఇది చాలా ప్రయోజనకరంగా ఉంటుంది.
ముక్కు ఈ విధంగా శరీరాన్ని రక్షిస్తుంది..
ముక్కు శరీర నిర్మాణపరంగా నిర్మాణాత్మకంగా ఉంటుంది. ఇది హానికరమైన బాహ్య కణాలు, బ్యాక్టీరియా, ధూళిని ఫిల్టర్ చేస్తుంది. ముక్కు లోపల చిన్న వెంట్రుకలు, శ్లేష్మం ఉంటాయి.. ఇవి అవాంఛిత అంశాలు ప్రవేశించకుండా నిరోధిస్తాయి. ఈ ప్రక్రియ శరీరం రోగనిరోధక శక్తిని కాపాడుకోవడంలో సహాయపడుతుంది. ముక్కు గాలికి ప్రవేశ మార్గం మాత్రమే కాదు.. గాలిని శుద్ధి చేస్తుంది.. దాని ఉష్ణోగ్రతను సమతుల్యం చేస్తుంది.. అలాగే, తేమను నియంత్రిస్తుంది. ముక్కు చల్లని లేదా కలుషితమైన గాలిని తీసుకొని దానిని వేడి చేస్తుంది.. అలాగే శుద్ధి చేస్తుంది, తద్వారా ఇది ఊపిరితిత్తులపై ఎటువంటి ప్రతికూల ప్రభావాన్ని చూపదు.
యోగా – ప్రాణాయామాలలో..
ఆయుర్వేదంలో ముక్కుకు అత్యంత ప్రాముఖ్యత ఉంది. అన్ని శ్వాస వ్యాయామాలు ముక్కు ద్వారా నిర్వహిస్తారు.. ఎందుకంటే ఇది మానసిక ప్రశాంతతకు, నాడీ వ్యవస్థను బలోపేతం చేయడానికి, ప్రాణాన్ని సమతుల్యం చేయడానికి సహాయపడుతుంది. అనులోమం-విలోమం, నాడి శోధన, భ్రమరి వంటి ప్రాణాయామ పద్ధతులను ముక్కు ద్వారా నిర్వహిస్తారు.
