భారతదేశంలోని నదుల చరిత్ర చాలా పురాతనమైనది. మన ఆర్థిక, సాంస్కృతిక చరిత్రకు దేశంలోని నదులు ముఖ్యమైన సహకారం అందిస్తున్నాయి. నేడు భారతదేశంలో అనేక నదులు ఉన్నాయి.
వాటిలో అత్యంత ప్రసిద్ధ నది గంగ, యమునా, గోదావరి, సింధు, నర్మదా, కావేరీ నదుల గురించి మనకు తెలుసు. అయితే మనం మరో నది గురించి తెలుసుకుందాం.. మీరు మీ పాఠ్య పుస్తకాలలో దాని పేరును చాలాసార్లు చదివి ఉండవచ్చు. కానీ నిజానికి ఈ రోజు భారతదేశంలో అలాంటి నది లేదు.
పురాణాలలో అనేక నదులు, ప్రదేశాలు ప్రస్తావించబడ్డాయి. సరస్వతి నది గురించి ఎప్పుడైనా విన్నారా? భారతదేశంలోని ఏ ప్రాంతంలోనైనా సరస్వతి నది ప్రవహించడం మీరు ఎప్పుడైనా చూశారా? సరస్వతి నది చుట్టూ ఉన్న విషయాలు నేటికీ పరిశోధకులను కలవరపెడుతున్నాయి. పురాణగాథగా భావించే సరస్వతి నది వాస్తవానికి భారతదేశంలో ప్రవహించిందనడానికి పరిశోధకుల వద్ద కొన్ని ఆధారాలు కూడా ఉన్నాయి.
వేద కాలంలో సరస్వతిని అత్యంత పవిత్ర నదిగా భావించేవారు. ఋగ్వేదంలో కూడా దీని ప్రస్తావన ఉంది. ఋషులు వేదాలను రచించారని, ఈ నది నీటిని తాగడం ద్వారా వేద జ్ఞానాన్ని పొందారని చెబుతారు. సరస్వతి నది ప్రవహించడం ఇప్పటి వరకు ఎవరూ చూడలేదు. హిమాచల్‌లోని సిర్మౌర్ నుంచి సరస్వతి నది అంబాలా, కురుక్షేత్ర, కైతాల్, పాటియాల గుండా ప్రవహించి సిర్సాలోని దృష్టవతి నదిలో కలుస్తుంది. పురాణాలలో సరస్వతి నదికి చాలా ప్రాముఖ్యత ఉంది. కానీ ఇప్పుడు ఈ నది భూమిపై లేదు. ఈ నది వేల సంవత్సరాల క్రితం ప్రవహించినప్పటికీ, శాపం కారణంగా ఎండిపోయిందని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. ఇప్పుడు భూమిపై సరస్వతి నది పేరు మాత్రమే మిగిలి ఉంది.
ఇది ఉత్తరాఖండ్‌లోని బద్రీనాథ్ సమీపంలో అలకానంద నదికి ఉపనదిగా చెబుతారు. ఈ నది వేల సంవత్సరాల క్రితం ఉండేదని, ప్రస్తుతం ఎండిపోయిందని భావిస్తున్నారు. ఇలా సరస్వతి నది చుట్టూ అనేక రకాల ప్రచారాలు ఉన్నాయి.
సరస్వతి నది గురించిన మొదటి ప్రస్తావన ప్రాచీన హిందూ గ్రంథాలలో కనిపిస్తుంది. ఇది తరువాతి గ్రంథాలలో కూడా ప్రస్తావించబడింది. ఒకప్పుడు హిందువులు పూజించే కొన్ని నదులలో సరస్వతి ఒకటి. శాస్త్రీయంగా చెప్పాలంటే హరప్పా నాగరికత కాలంలోనే ఈ నది ఉండేదని తేలింది. నిజానికి ఈ నాగరికతలోని అనేక ముఖ్యమైన భాగాలు సరస్వతి నది ఒడ్డున నిర్మించబడ్డాయి.
సరస్వతి నది రామాయణం, మహాభారతాలలో వర్ణించబడింది. ప్రయాగ గంగా, యమునా, సరస్వతి సంగమం. సరస్వతి నది ఇక్కడ భూమి గుండా ప్రవహిస్తుందని చెబుతారు. సరస్వతిని పురాతన నాగరికతలో అతిపెద్ద, అతి ముఖ్యమైన నదిగా పరిగణిస్తారు. ఈ నది హర్యానా, పంజాబ్, రాజస్థాన్ గుండా నేటికీ భూగర్భంలో ప్రవహిస్తుందని కొందరు అంటుంటారు. సరస్వతీ నది చాలా పెద్దది. పర్వతాలను దాటి మైదానాల గుండా వెళ్లి అరేబియా సముద్రంలో కలిసిపోయింది. దీని వివరణ ఋగ్వేదంలో చూడవచ్చు. నేడు ప్రజలు గంగను పూజించినట్లే, ఆ కాలంలో ప్రజలు సరస్వతికి పవిత్ర నది హోదాను ఇచ్చారు.
హిందూ పురాణాల ప్రకారం, సరస్వతి నది సరస్వతి దేవి రూపం. హిందువులు సరస్వతిని జ్ఞానం, సంగీతం, సృజనాత్మకతకు దేవతగా ఆరాధిస్తారు. సరస్వతి నదికి కూడా చాలా ప్రాముఖ్యత ఉంది. మహావిష్ణువు అవతారమైన పరశురాముడు ఒక క్రూరమైన రాక్షసుడిని చంపిన పాపానికి ప్రాయశ్చిత్తం చేసుకోవడానికి సరస్వతి నదిలో స్నానం చేశాడని కూడా చెబుతారు.
ఒకసారి వేదవ్యాసుడు సరస్వతి నది ఒడ్డున కూర్చుని మహాభారత కథను గణేశుడికి వివరిస్తున్నాడు. ఆ సమయంలో ఋషి నదిని నెమ్మదిగా ప్రవహించమని కోరాడు. కానీ సరస్వతీ నది ఋషి మాట వినలేదు. వేగంగా ప్రవహిస్తూనే ఉంది. సరస్వతి నది ఈ ప్రవర్తనకు కోపంతో, గణేశుడు సరస్వతి నది అంతరించిపోవాలని శపించాడు.
మహాభారతంలోని కొన్ని భాగాలు హర్యానాలోని సిర్సా పట్టణంలో ఎక్కడో అంతరించిపోయిన ఈ నది గురించి ప్రస్తావించాయి. పురాతన కాలంలో రాజస్థాన్ ప్రస్తుతం ఉన్నలాంటి ప్రాంతం కాదని భౌగోళిక చరిత్ర, పురావస్తు పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి. రాజస్థాన్ ఒకప్పుడు సస్యశ్యామలమైన ప్రాంతం, ఇది గొప్ప నదీ లోయ సంస్కృతికి ఆతిథ్యం ఇచ్చింది. మొహెంజదారో, హరప్పా వంటి నాగరికతలు ఈ ప్రాంతం చుట్టూ ఉన్నాయి.
అమెరికన్ శాటిలైట్ ల్యాండ్‌శాట్ కనుగొన్న కొన్ని చిత్రాలు భూమిపై వాస్తవానికి సరస్వతి నది ఉనికిలో ఉండే అవకాశం గురించి పరిశోధకులు ఆలోచించేలా చేశాయి. జైసల్మేర్ ప్రాంతంలో, భూగర్భంలో పెద్ద నది వంటి కాలువలు కనుగొనబడ్డాయి. ఇస్రో, జియోలాజికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా ద్వారా రిమోట్ సెన్సింగ్ చిత్రాలు ఆరావళి శ్రేణికి పశ్చిమాన ఏడెనిమిది ప్రదేశాలలో పెద్ద నది ప్రవహించే మార్గాలను గుర్తించాయి.
