నిర్మలా సీతారామన్ కేంద్ర బడ్జెట్ నుండి ఈసారి బీహార్‌కు ఏమి లభిస్తుందనే ప్రశ్న చర్చనీయాంశమైంది. ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదాపై అతిపెద్ద ప్రశ్న. గత 18 ఏళ్లుగా బీహార్ రాజకీయాల్లో ప్రత్యేక రాష్ట్ర అంశం ఆధిపత్యం చెలాయిస్తోంది.
ప్రతిసారీ కేంద్ర బడ్జెట్‌లో దీని గురించి చర్చిస్తారు. కానీ ఈసారి 3 పెద్ద కారణాల వల్ల 2024 బడ్జెట్‌లో బీహార్‌కు ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా లభిస్తుందని చెబుతున్నారు.
బీహార్ ఈ హోదాను ఎందుకు అడుగుతోంది? దాని వల్ల ప్రయోజనం ఏమిటి?
బీహార్‌కు ప్రత్యేక హోదా ఇవ్వాలనే డిమాండ్ చాలా కాలంగా ఉంది. ఈ డిమాండ్ కనీసం 3 ఎన్నికలను ప్రభావితం చేసింది. ప్రత్యేక హోదా డిమాండ్ వెనుక నాలుగు ప్రధాన కారణాలు ఉన్నాయి:
- బీహార్‌లో 96 హోల్డింగ్స్ భూమి సన్నకారు, చిన్న రైతులకు చెందినవి. చాలా వరకు భూమి వరదల్లో మునిగిపోయింది. రాష్ట్ర ప్రభుత్వ లెక్కల ప్రకారం ప్రతి సంవత్సరం 38 జిల్లాల్లో 15 జిల్లాలు వరదల బారిన పడుతున్నాయి.
- 2000 సంవత్సరంలో జార్ఖండ్ విడిపోయిన తర్వాత బీహార్ నుండి సహజ వనరులు, పరిశ్రమలు తుడిచిపెట్టుకుపోయాయి. కొత్త పెట్టుబడికి ఈ స్థితి చాలా ముఖ్యం. పరిశ్రమల కొరత కారణంగా బీహార్‌లో ఉపాధి పరిస్థితి చాలా దారుణంగా ఉంది.
- గత రెండు దశాబ్దాలలో బీహార్‌లో నిర్మాణం, రవాణా, కమ్యూనికేషన్, హోటళ్లు, రెస్టారెంట్లు, రియల్ ఎస్టేట్ రంగాలు ఖచ్చితంగా అభివృద్ధి చెందాయి. అయితే ఇది పెద్దగా ఉపాధిని సృష్టించలేదు. దీంతో బీహార్ నుంచి వలసలు గణనీయంగా పెరిగాయి.
- బీహార్ కుటుంబాల్లో మూడింట ఒక వంతు ఇప్పటికీ దారిద్య్రరేఖలోనే ఉన్నారు. వారికి మంచి ఇల్లు లేదా కనీస సౌకర్యాలు లేవు. ఈ ప్రాతిపదిక తలసరి ఆదాయం చట్రంలో సరిపోతుంది. అందుకే బీహార్‌కు ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా ఇవ్వాలనే డిమాండ్ చాలా కాలంగా ఉంది.
- ఒక రాష్ట్రానికి ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా లభిస్తే, కేంద్ర ప్రభుత్వం ఇచ్చే మొత్తంలో 90% గ్రాంట్‌గా, 10% వడ్డీ లేకుండా రుణంగా పొందుతుంది. ఇది కాకుండా, ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదా పొందిన రాష్ట్రానికి ఎక్సైజ్, కస్టమ్, కార్పొరేట్, ఆదాయపు పన్ను మొదలైన వాటిలో కూడా రాయితీ లభిస్తుంది. ఇది కాకుండా, ప్రత్యేక రాష్ట్రాలు కేంద్ర బడ్జెట్‌లో ప్రణాళికా వ్యయంలో 30% పొందుతాయి.
బీహార్ ఈసారి ఆశ ఎందుకు పుట్టింది? 3 కారణాలు
- ఎన్నికల ప్రభావం: 14 నెలల తర్వాత అసెంబ్లీ ఎన్నికలు జరగనున్నాయి. వచ్చే ఏడాది అంటే 2025లో బీహార్‌లో అసెంబ్లీ ఎన్నికలు ప్రతిపాదించారు. ఎన్నికల శంఖారావానికి ఇక 14 నెలలు మాత్రమే సమయం ఉంది. కేంద్రం ఇప్పటికిప్పుడు బీహార్‌కు ఈ హోదా ఇస్తే ఎన్నికల వరకు దాని ప్రభావం క్షేత్రస్థాయిలో కనిపిస్తుంది. ప్రత్యేక రాష్ట్రం కింద పన్ను మినహాయింపులు, ఇతర ప్రయోజనాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి. దీని ప్రయోజనం ఆర్థిక సంవత్సరంలో మాత్రమే లభిస్తుంది. గస్తుతం కేంద్రంలో అధికారంలో ఉన్న బీహార్‌లో బీజేపీ, జేడీయూలు అధికారంలో ఉన్నాయి. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో 2025 ఎన్నికల్లో ప్రత్యేక హోదా, దాని ప్రభావం క్షేత్రస్థాయిలో కనిపించకపోతే రెండు పార్టీలు నష్టపోయే అవకాశం ఉందని చెబుతున్నారు. 2020 ఎన్నికల్లో ఇరు పార్టీల కూటమి గట్టి పోటీలో విజయం సాధించింది.
- కేంద్రంలో నితీష్ పార్టీ పాత్ర ముఖ్యం: 2005లో నితీష్ కుమార్ ముఖ్యమంత్రి అయినప్పటి నుంచి బీహార్‌కు ప్రత్యేక హోదా ఇవ్వాలని డిమాండ్ చేస్తున్నారు. 2010లో నితీష్ కుమార్ దీనిపై పెద్ద ఎత్తున ప్రచారం చేశారు. ఈ డిమాండ్‌కు సంబంధించి జేడీయూ బీహార్ నుంచి లక్షలాది మంది నుంచి సంతకాలు సేకరించి కేంద్రానికి పంపగా, నితీశ్ డిమాండ్‌లను కేంద్రం అప్పట్లో ఆమోదించలేదు. ఇప్పుడు పరిస్థితి మారిపోయింది. కేంద్రంలో నితీష్ కుమార్ పార్టీ పెద్ద పాత్ర పోషిస్తుంది. కేంద్రంలోని బీజేపీ ప్రభుత్వం నితీష్ కుమార్ మద్దతుతో నడుస్తోంది. అధికారానికి సంబంధించి నితీశ్ ఇప్పటి వరకు ఎలాంటి చర్చలు కూడా చేయలేదు. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో నితీశ్ పార్టీ దృష్టి మొత్తం ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదాపైనే ఉందనే ఊహాగానాలు వినిపిస్తున్నాయి. ఇటీవల జరిగిన జాతీయ కార్యవర్గ సమావేశంలో ఈ డిమాండ్‌కు సంబంధించి జేడీయూ తీర్మానం కూడా చేసింది.
- ప్రత్యేక ప్యాకేజీతో కూడా పరిస్థితి మెరుగుపడలేదు: 2015లో అసెంబ్లీ ఎన్నికలకు ముందు కేంద్ర ప్రభుత్వం బీహార్‌కు రూ.1.25 లక్షల కోట్ల ప్రత్యేక ప్యాకేజీని ఇచ్చినప్పటికీ, ఆ తర్వాత కూడా బీహార్‌లో పరిస్థితి మెరుగుపడలేదు. ఇటీవలి ఆర్థిక సర్వే నివేదిక ప్రకారం బీహార్‌లో మూడింట ఒక వంతు కుటుంబాలు దారిద్య్రరేఖకు దిగువన ఉన్నాయి.
అదే నివేదిక ప్రకారం రాష్ట్రంలో 94 లక్షల కుటుంబాలు నెలవారీ ఆదాయం ఆరు వేల రూపాయల లోపు ఉన్నాయి. ఇది మాత్రమే కాదు, బీహార్‌లో ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల్లో 1.57 శాతం మంది మాత్రమే ఉన్నారు. రాష్ట్రంలో నిరుద్యోగిత రేటు 6.9 శాతానికి పైగా ఉంది.
ప్రత్యేక హోదా అనేది ఆర్థికంగా ఇచ్చే హోదా. ఆర్థికవేత్త గాడ్గిల్ కమిటీ సిఫార్సు మేరకు భారతదేశంలో దీన్ని ప్రారంభించారు. ఇప్పటి వరకు దేశంలోని 11 రాష్ట్రాలకు ప్రత్యేక హోదా వచ్చింది. వీటిలో తెలంగాణ, ఉత్తరాఖండ్, హిమాచల్, జమ్మూ, కాశ్మీర్, ఈశాన్య భారతదేశంలోని 7 రాష్ట్రాలు ఉన్నాయి.
గాడ్గిల్ కమిటీ నివేదికలో, ఈ పారామితులపై ప్రమాదంలో ఉన్న రాష్ట్రాలకు మాత్రమే ప్రత్యేక హోదా ఇవ్వాలని సిఫార్సు చేయబడింది.
1. భూమి పర్వతాలు లేదా ప్రవేశించలేని ప్రాంతంగా ఉండాలి.
2. అది తక్కువ జనాభా లేదా గిరిజన ప్రాంతం కలిగి ఉండాలి
3. రాష్ట్రం చుట్టూ అంతర్జాతీయ సరిహద్దు ఉండాలి
4. రాష్ట్ర తలసరి ఆదాయం తక్కువగా ఉండాలి.
2014 నుంచి కేంద్రం ప్రత్యేక హోదాను నిలిపివేసింది. 14వ ఆర్థిక సంఘం ప్రత్యేక రాష్ట్ర హోదాకు బదులు ప్రత్యేక ప్యాకేజీని సిఫారసు చేసిందని, అందుకే ఇప్పుడు రాష్ట్రాలకు ప్రత్యేక హోదా రాదని కేంద్రం చెబుతోంది. అయితే ఫైనాన్స్ కమిషన్ కు ప్రత్యేక హోదా ఇవ్వడంలో కూడా రాజకీయ సందిగ్ధత నెలకొంది. ప్రస్తుతం, దేశంలో కనీసం 5 రాష్ట్రాలు (ఆంధ్రా, బీహార్, ఒడిశా, రాజస్థాన్, గోవా) ఉన్నాయి. అక్కడ దీనికి డిమాండ్ గట్టిగా పెరుగుతోంది. ప్రస్తుతం మొత్తం ఐదు రాష్ట్రాల్లో ఎన్డీయే ప్రభుత్వం ఉంది.
